Eğer yurt dışına işçinizi gönderecekseniz dikkat etmeniz gereken pek çok nokta var. Bunlardan birincisi; geçici yada gideceği ülkede ikamet edip orada yaşayan sürekli bir işçi olacağına bakılmaktadır.
Şöyle ki, sürekli olarak yabancı bir ülkede yaşayan ve orada bulunan bir firmada çalışan bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı o ülkenin mevzuatı uyarınca sigortalı ve yine o ülkenin kanunlarına tabi olaracaktır.
Eğer bu kişiler Türkiye’ye kesin dönüş yaptıklarında Türkiye’de emeklilik ile ilgili işlemlerinde Türkiye ile karşı ülke arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olup olmamasına göre işlem yapılabilmektedir.
Türkiye ile sosyal güvenlik anlaşması olan ülkeler ve sözleşmelere ait detaylar ise tablo halinde şöyledir:
Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri Neleri İçermektedir?
– Her iki akit taraf vatandaşlarının, hak ve yükümlülük bakımından eşit işlem görmesi,
– Bir yardım hakkının doğup doğmadığının saptanmasında, diğer akit taraf ülkesinde geçen sigortalılık sürelerinin birleştirilmesi,
-Hastalık halinde, sigortalının ve aile bireylerinin, diğer akit taraf ülkesinde bulundukları sırada da sağlık yardımlarından yararlanmaları,
– Aile bireylerinin, öteki ülkede otursalar dahi, aile yardımlarından (çocuk paraları ve zamları) yararlanmaları,
– Yaşlılık aylığı için gerekli yaşı, diğer akit taraf ülkesine döndükten sonra tamamlayan sigortalıya emekli aylığı bağlanması,
– Akit taraf ülkesinde çalışmaları nedeniyle yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalının, ikametini öteki akit taraf ülkesine nakletse dahi aylığını almaya devam etmesi,
– Sigortalının ölümü halinde, hak sahipleri sıfatıyla diğer akit taraf ülkesinde oturan aile bireylerine dul-yetim aylığı bağlanması ve toptan ödeme yapılması gibi haklar sağlanmaktadır.
Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri Ülkeler Bazında Hangi Sigorta Kollarını Kapsamaktadır?
2019 yılı itibari ile yürürlükte bulunan 30 sosyal güvenlik sözleşmenin 10’u yalnızca uzun vadeli, 19’u ise hem uzun vadeli hem de kısa vadeli sigorta kollarına ait düzenlemeleri kapsamakta iken 1 sosyal güvenlik sözleşmesinde (Libya) sigorta kollarına ait herhangi bir düzenleme olmayıp sadece mevzuat tayinine ilişkin hükümler bulunmaktadır.
Ülkemizin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşmelerinden aşağıda belirtilen ülkelerle imzalanan sözleşmeler malullük yaşlılık ve ölüm sigortalarına ilişkin hükümlerin yanı sıra sağlık yardımlarına ilişkin hükümleri de içermektedir:
Almanya, Makedonya, Lüksemburg, Hollanda, Azerbaycan, Hırvatistan, Belçika, Romanya, Sırbistan, Avusturya, Çekya, Karadağ, Fransa, Bosna -Hersek, İtalya, K.K.T.C, Arnavutluk, Macaristan, Tunus.
Yukarıda belirtilen ve sağlık uygulaması bulunan Almanya, İtalya, Karadağ, Belçika, Tunus ve Macaristan haricindeki diğer 13 ülke sözleşmelerinde yalnızca hizmet akdi ile çalışanlar ve bunların aile bireyleri kısa vadeli sigorta kolları kapsamına alınmıştır. Ancak, Azerbaycan ile hastalık sigortasına ilişkin uygulama henüz yürürlüğe girmemiştir.
Sözleşmeler, vatandaşlarımıza gerek kısa vadeli gerekse uzun vadeli sigorta kollarından kazandıkları haklarını ülkemizde de kullanma imkanını sağlarken, sözleşmeye taraf olan ülkenin sigorta kurumu veya talep sahibi adına bu yardımların Türkiye’de hangi kuruluş tarafından yapılacağını ve uygulamada hangi mevzuatın esas alınacağını da kesin olarak belirlemiştir.
Geçici Süreli Yurt Dışına Gönderilen İşçinin Sigortalılık Durumu
Diğer bir tarafta ise, yurtdışına geçici olarak giden sigortalılar bulunmaktadır. Geçici olarak yurtdışına gönderilen sigortalıların bu süreleri aynen yurtiçinde geçmiş hizmet gibi değerlendirilmekte. Sigortalıların işleri nedeniyle geçici olarak yurt dışında bulunmaları ile ilgili 5510 S. Kanun 10. Maddesi özetle “ilgili Kanununa göre 4a, 4b veya 4c’li de olsa geçici süreyle yurt dışında görevlendirilmeleri/bulunmaları halinde, bu görevleri yaptıkları sürece, sigortalıların ve işverenlerin sosyal sigortaya ilişkin hak ve yükümlülükleri devam eder.” denilmektedir.
Peki, Geçici Görevle Yurtdışına Giden Sigortalılar İçin Neler Yapılmalı?
İşverenler geçici görevle yurtdışına işçi göndereceği zaman gerekli izinleri alması ve ilgili kurumlara bildirimde bulunması gerekmektedir.
Öncelikle işverenin bağlı olduğu İşkur ve Sosyal Güvenlik Merkezine başvurarak, istenen belgeleri hazırlamaları ve sunmaları gerekiyor. İstenen bilgi ve belgeler bazen farklılık göstermekle birlikte bazıları şunlardır:
Sosyal Güvenlik Merkezi tarafından istenen belgeler:
- SGK müdürlüğüne hitaben geçici görev tarihleri (gün ay yıl olarak) gidilen ülkedeki işveren temsilciliğinin adı, adresi ve unvanı ile yapılacak işin mahiyetini belirtir işverence yazılmış RESMİ TALEP YAZISI
- İki firma arasındaki İŞ SÖZLEŞMESİ
- İşyeri tarafından görevli olarak gönderilen işçinin gittiği ülkede görevli bulunacağı temsilcilik ile işveren arasındaki MUTABAKAT YAZISI (TÜRKÇE TERCÜMESİ)
- İŞE GİRİŞ BİLDİRGESİ FOTOKOPİSİ
- Evrakları imzalayan yetkilinin imzasının bulundu imza sirküleri fotokopisi
- İnşaat işi için yurt dışına işçi götürülmesi halinde bunlara ek olarak ilgili ülkedeki konsolosluktan iş alındı belgesi de temin edip götürülmesi gerekiyor. İş alındı belgesinde işin süresi (başlangıç ve bitiş tarihleri) ve götürülecek işçi sayısı belirtilmiş olmalı.
- İstenen evraklar Her bir görevli için hazırlanacak
İşkur tarafından istenen belgeler:
- Türkiye İş Kurumundan izin almak gerekmektedir
- Türk Firmalarından İstenilecek Belgeler
- Ticaret sicil gazetesi örneği (bir defaya mahsus olmak üzere)
- Taahhüt işleri için işin alındığı ülkedeki dış temsilciliğimizce ya da ülkemizdeki yetkili kamu kurumundan alınacak yazı veya İş Alındı Belgesi.
- Taahhüt işleri dışındaki işler için işyerinde çalıştırılacak işçi sayısını belirten dış temsilciliğimizden alınacak yazı veya Uygun Görüş Belgesinin aslı veya dış temsilciliğimizce gönderilen faks.
- Yurtdışında yapı, tesis, bakım, onarım işleri; sınaî ve teknolojik imalât, tesisat ve montaj işleri; işletme, yönetim, bakım ve idame işleri; proje, mühendislik, müşavirlik işleri yapacak olan firmalardan; Bayındırlık ve İskân Bakanlığından alınan Yurt Dışı Müteahhitlik Belgesi veya Yurt Dışı Geçici Müteahhitlik Belgesi (Genel Müdürlükçe belirlenen ülkelerden Irak için bu belge istenmez.).
- Firmaların yürürlükte bulunan sosyal güvenlik mevzuatı hükümleri gereğince işçilerin sosyal güvenliğini sağladığına ilişkin belge.
- Firma yetkililerinin noterce onaylanmış imza sirküleri, işlemlerin vekil aracılığıyla yapılacağı hallerde vekaletname veya yetki belgesinin aslı ya da aslı görüldükten sonra Kurum tarafından onaylanacak örneği (bir defaya mahsus olmak üzere).
- Türk Firmalarından İstenilecek Belgeler
- İşçilerle yurt dışı işçi sözleşmesini yapmak bu sözleşmeleri Türkiye İş Kurumuna onaylatmak gerekmektedir.
- Hizmet Akitleri İle İlgili İşlemler
- Firmaların, Kurum ya da özel istihdam büroları kanalıyla veya kendilerinin doğrudan temin ettikleri işçileri için, örneği Genel Müdürlükçe (İstihdam Dairesi Başkanlığı) hazırlanan hizmet akdini imzalamaları ve il/şube müdürlüklerine onaylatmaları zorunludur.
- Hizmet Akitlerinin Düzenlenmesi
- Hizmet akitlerinin işçi, işveren veya vekili tarafından imza edilmiş olmasına ve iki dilde imzalanması gereken sözleşmelerin de Türkçe ve yabancı dil karşılıklarının yazılmış olmasına dikkat edilir.
- Sözleşmede belirlenen ücret Türkiye’de 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan brüt asgari ücretten düşük olamaz.
- Hizmet Akitlerinin Onaylanması
- Tarafların yurtdışı hizmet akitlerinin imzalanması esnasında hazır bulunması esas olmakla birlikte, kendi olanağıyla iş bulan işçiler, işveren tarafından adlarına düzenlenmiş vekâletnameleri ibraz etmeleri halinde işveren tarafı bulunmasa dahi hem kendi hem de işveren adına hizmet akdini imzalayabilirler.
- İşveren vekili, firma adına yetkili olduklarını belgelemek suretiyle sözleşmeyi imzalayabilir, bu belgelerle sözleşmeyi işveren veya işveren vekili olarak imzalayan kişinin yetki belgesi (şirket kararı, vekâletname vb) ve imza sirküsü firma dosyasında muhafaza edilir. (Vekâletnamelerde “Kurum nezdinde hizmet akitlerini imzalamaya, ücretleri belirlemeye ve diğer tüm işlemleri yapmaya yetkilidir.” ibaresinin bulunması gerekir.)
- Hizmet akdinde taraflarca doldurulacak kısımların eksiksiz ve okunaklı olmasına; kaşelerin, imzaların ve mühürün belirgin olmasına dikkat edilir. Sözleşmelerin yazımında yapılacak hatalar okunacak biçimde çizilir ve doğrusu yazılarak, onaylayan il/şube müdürlüğü personeli tarafından parafe edilerek mühürlenir.
- Hizmet akitlerinin seri numaralarının bulunmaması halinde her nüshaya, “İşverene, Kuruma, İşçiye ve vize işlemleri için düzenlenmişse, ayrıca Konsolosluğa ait” olduğunu gösteren kaşe basılır.
- Özel istihdam bürolarınca, işçi ve işverenlere il/şube müdürlüklerinde imzalatılan hizmet akitlerinin aynı gün, özel istihdam bürolarında imzalanan hizmet akitlerinin ise en geç 15 gün içerisinde (İşçiler yurtdışına çıkmadan önce) il/şube müdürlüklerine onaylatılması zorunludur.
- Üç nüsha olarak düzenlenen hizmet akitleri işçi, işveren veya vekili tarafından il/şube müdürlüğü yetkililerinin huzurunda imzalanabileceği gibi, işçi ve işveren tarafından Kurum dışında imzalanmış olarak işveren veya vekilince getirilmesi halinde de son sayfasına, tarih kaşesi basılıp mühürün üstüne isim ve unvan belirtilmek suretiyle bir yetkili tarafından imza edilerek onaylanabilir.
- Onay işlemi tamamlanan sözleşme taraflarca il/şube müdürlüğünde imzalanmış ise bir nüshası işveren veya vekiline bir nüshası işçiye verilir, diğer bir nüshası ise il/şube müdürlüğünde kalır. İşçi ve işveren tarafından il/şube müdürlüğü dışında imzalanmış olarak getirilen sözleşmeler ise “İşçi ve işverence hariçte imzalanmıştır.” şerhi ile onaylanmasına müteakip bir nüshası işveren veya vekiline verilir, bir nüshası işçinin sözleşmede belirtilen yazışma adresine il/şube müdürlüğünce taahhütlü olarak postalanır, diğer bir nüshası ise il/şube müdürlüğünde kalır.
- Hizmet Akitleri İle İlgili İşlemler
Yurt dışında geçirilen çalışma günleri borçlanılabilir mi? Emekliliğe nasıl etki eder?
Eğer yurtdışına geçici süreyle gidilmiş ise borçlanma yapılamaz. Çünkü, 5510 Sayılı Kanun’un 10. Maddesi gereğince bu görevleri yaptıkları sürece, sigortalıların ve işverenlerin sosyal sigortaya ilişkin hak ve yükümlülükleri devam etmektedir.
Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde çalışan Türk vatandaşları Türkiye’de de öncesinde yada sonrasında çalışması olabilir. Bu durumda bu şahısların emekliliğinde hizmetler birleştirilmez ve emeklilik her ülke mevzuatına göre ayrı ayrı değerlendirilir.
Ancak kişi sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkede geçen hizmetlerini borçlanıp Türkiye’de emekli olabilir. Burada kişinin Türkiye’de çalışmasının bulunup bulunmamasının önemi bulunmamaktadır.
Diğer bir taraftan anlaşmalı ülkedeki çalışmalar birleştirilir Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ülkelerde çalışan Türk vatandaşları Türkiye’de de çalışmaları varsa, emekliliğinde her iki ülkedeki hizmetler birleştirilerek kısmi emekli aylığı bağlanır. Eğer kişi yurt dışında geçen hizmetlerini borçlanırsa bu kısmi aylık tam aylığa çevrilir.